XƯNG HÔ CỦA HOÀNG ĐẾ: THỜI TRẦN
– – 0 – –
Tiếp nối bài viết về xưng hô của hoàng đế các triều Đinh – Tiền Lê và Lý, lần này, Đại Việt Phong Hoa xin giới thiệu tới các bạn một số cách xưng hô của vua Trần được ghi lại trong Đại Việt sử ký toàn thư.
1. “Bệ hạ”:
Có thể nói, “Bệ hạ” (陛下) chính là danh xưng phổ biến nhất, được sử dụng bởi nhiều triều đại quân chủ Á Đông. Tiếp nối những lễ chế của tiền triều, nhà Trần tiếp tục áp dụng danh xưng này trong các cuộc nói chuyện giữa quốc chủ và bề tôi.
Trong cuộc kháng chiến chống quân Mông Cổ xâm lược lần thứ nhất, Thái sư Trần Thủ Độ đã có câu nói nổi tiếng sau:
“Đầu thần chưa rơi xuống đất, bệ hạ đừng lo gì khác” (Nguyên văn: 帝即移舟問太師陳守度對曰臣首未至地陛下無煩他慮)
“Bệ hạ” còn được quần thần dùng để xưng hô với Thượng hoàng, ví dụ như Trần Nguyên Đán đã gọi Thượng hoàng Nghệ Tông là “Bệ hạ”(Nguyên văn: 願陛下敬明國如父愛占城如子則國家無事臣雖死且不朽 )
2. “Quan gia” – “Quốc gia”:
Danh xưng “Quan gia” khởi phát thời Đông Hán, sang triều Ngụy-Tấn bắt đầu được sử dụng, mà một trong số những sử liệu sớm nhất ghi nhận danh xưng này chính là “Ngụy thư” của tác giả Ngụy Thâu (xem Ngụy thư- Quyển 21 thượng: Hiến Văn lục vương thượng- Bắc Hải Vương), tuy nhiên, phải tới thời Bắc Tống thì “Quan gia” mới thường xuyên được sử dụng khi bề tôi xưng hô với quân chủ.
Bộ “Tương sơn dã lục” (湘山野錄) có diễn giải hai chữ “Quan gia” như sau: “Tam hoàng lấy thiên hạ làm của công, Ngũ đế lấy thiên hạ làm nhà, (vua) hội đủ đức của Tam hoàng Ngũ đế thì gọi