Hồi đó sa môn Assaji vẫn còn tu theo lối khổ hạnh tại Vườn Nai ở Isipatana.Một hôm, sau giờ thiền tọa, thầy Assaji trông thấy thấp thoáng bóng một vị sa môn đang từ ngoài xa đi đến.Nhìn kỹ, ông biết đó là Siddhatta.
Ông vội báo cho các bạn cùng biết.
Thầy Bhaddiya nói:– Siddhatta hồi đó đang tu khổ hạnh với chúng ta thì nửa chừng bỏ cuộc.
Ông ta ăn cơm, uống sữa, vào ra thôn lạc và làm quen với bọn trẻ trong xóm.
Sa môn Siddhatta đã làm cho chúng ta thất vọng.
Vậy nếu ông ấy có tới thăm chúng ta thì chúng ta cũng không nên đón tiếp nồng hậu làm gì.Cả năm người đồng ý là sẽ không ra tận ngõ để đón tiếp mà cũng không cần đứng dậy khi Siddhatta bước vào.Nhưng sự tình đã xảy ra khác hẳn.
Thấy Siddhatta bước vào tới cổng, không ai bảo ai, cả năm người đều tức khắc đứng dậy.
Sa môn Siddhatta có phong độ thật uy nghi.
Người ông như tỏa chiếu hào quang.
Mỗi bước chân của ông như nói lên được sức mạnh của tâm linh ông và cái nhìn của ông như lấy đi hết tất cả mọi ý niệm kháng cự có thể có trong năm người sa môn đã cùng tu chung với ông thuở trước.Sa môn Kondanna chạy tới trước.
Ông đỡ lấy bình bát trên tay Siddhatta.
Sa môn Mahanama chạy đi múc nước cho Siddhatta rửa tay và rửa chân.
Sa môn Bhaddiya kê một chiếc ghế mời Siddhatta ngồi.
Sa môn Vappa đi tìm một quạt bằng lá cây thốt nốt để quạt cho Siddhatta.
Assaji thì đứng ngớ ngẩn một bên, chẳng biết làm gì.Sau khi Siddhatta đã rửa tay, rửa mặt, rửa chân và ngồi xuống, Assaji mới biết đi tìm rót một bát nước lạnh đem tới cho Siddhatta giải khát.Rồi năm người bạn cũ cùng ngồi quanh Siddhatta.
Siddhatta đưa mắt nhìn các bạn, rồi nói:– Này quý vị, tôi đã tìm ra đạo giải thoát rồi, và tôi sẽ chỉ dạy lại cho quý vị.Nghe nói như thế, sa môn Assaji nửa tin nửa ngờ.
Có lẽ bốn người kia cũng có cảm tưởng như ông.
Mọi người im lặng hồi lâu.
Bỗng Kondanna lên tiếng:– Sa môn Gotama! Hồi trước trong thời gian tu với chúng tôi, bạn đã nửa chừng bỏ cuộc, bạn đã ăn cơm, uống sữa và giao thiệp với người lớn và trẻ con trong xóm.
Làm sao bạn có thể tìm được đạo giải thoát.
Làm sao bạn có thể chỉ dạy cho chúng tôi về đạo giải thoát?Siddhatta nhìn vào mắt sa môn Kondanna, ông hỏi:– Sa môn Kondanna, bạn đã quen biết tôi từ gần sáu năm nay.
Trong thời gian ấy tôi đã từng nói dối bạn một lần nào chưa?Kondanna giật mình.
Ông thẳng thắn nói:– Sa môn Gotama nói đúng.
Tôi chưa bao giờ từng nghe sa môn nói một điều không phù hợp với sự thực.– Vậy các bạn hãy nghe đây.
Tôi đã tìm ra được Đạo Lớn rồi và tôi sẽ chỉ dạy cho các bạn.
Các bạn là những vị sa môn đầu tiên trên đời được nghe giáo pháp mầu nhiệm mà tôi đã tìm ra.
Giáo pháp này không phải là kết quả của suy luận.
Giáo pháp này là hoa trái của thực chứng.
Các vị hãy đem hết nhận thức thanh tịnh mà nghiêm chỉnh lắng nghe.Giọng nói của Bụt mang uy lực tâm linh rất lớn khiến năm người đều tự động đổi thế ngồi, nghiêm chỉnh hướng về người.
Họ chắp tay lại.
Kondanna thành kính nói:– Xin sa môn Gotama đem hết lòng xót thương mà dạy cho chúng tôi.Bụt nghiêm trang mở lời:– Này các vị sa môn, có hai thái cực mà người tu đạo nên tránh: một là lao mình vào khoái lạc nhục thể, hai là hành hạ thân xác cho hao mòn.
Cả hai con đường đều đưa tới sự phá sản của thân tâm.
Con đường mà tôi đã tìm ra là con đường trung đạo tránh được hai thái cực ấy và có thể đem đến trí tuệ, giải thoát và an lạc.
Con đường đó là con đường Bát chánh: nhận thức chân chính, tư duy chân chính, ngôn ngữ chân chính, hành động chân chính, sinh kế chân chính, chuyên cần chân chính, niệm lực chân chính và định lực chân chính.
Tôi đã theo con đường bát chánh đó và đã thực hiện được trí tuệ, giải thoát và an lạc.Này các vị, sao gọi là chánh đạo? Sở dĩ gọi là chánh đạo vìcon đường này không phải là con đường trốn tránh đau khổ mà là con đường đối diện trực tiếp khổ đau để diệt trừ khổ đau.
Con đường bát chánh này là con đường của sự sống tỉnh thức, vì vậy chánh niệm là khởi điểm.
Có chánh niệm thì sẽ có chánh định, nghĩa là định lực có tác dụng đưa tới trí tuệ.
Nhờ có niệm lực và định lực chân chính thì nhận thức, tư duy, ngôn từ, hành động, sinh kế và sự chuyên cần cũng sẽ đi vào chánh đạo.
Trí tuệ được phát sinh sẽ giải thoát được cho người hành giả tất cả mọi ràng buộc khổ đau và làm phát sinh nơi người hành giả nguồn an lạc chân chính.Này các vị, có bốn sự thật mà người tu phải công nhận: sự có mặt của khổ đau, sự có mặt của những nguyên nhân của các khổ đau ấy, sự chấm dứt khổ đau và con đường đi tới sự chấm dứt khổ đau.
Bốn sự thật ấy là bốn sự thật mầu nhiệm, gọi là tứ diệu đế.
Này các vị sa môn, đây là sự thật thứ nhất: Khổ đau.
Sinh, già, bệnh và chết là khổ; buồn, giận ghen, tức, lo lắng, sợ hãi và thất vọng là khổ; chia cách người thân yêu là khổ, chung đụng với người ghét bỏ là khổ, tham đắm và kẹt vào năm uẩn là khổ.Này các vị sa môn, đây là sự thật thứ hai: nguyên nhân của khổ đau.
Vì ngu muội, vì không thấy và không