Một chiều chủ nhật đầu tháng 9-1903.
Holmes gởi cho tôi một bức điện ngắn ngủi: “Tới ngay, dầu không rảnh cũng phải đến”.Sự hiện diện của tôi đã trở thành một trong các thói quen của Holmes, giống như cây vĩ cầm, thuốc lá nặng, cái tẩu cũ kỹ, các sach tham khảo...!Khi mà công việc quá nhiều và cần một người tin cậy, thì tôi là người đầu tiên anh ấy nghĩ đến.
Nhưng không chỉ vậy, tôi còn như một viên đá mài cho tâm trí anh.
Anh thích sự có mặt của tôi, vì tôi cũng bắt chước suy luận như anh, những sai lầm của tôi, hoặc những ý kiến của tôi đôi khi làm lóe lên những gợi ý cho anh ấy.Khi tới ngôi nhà ở phố Baker, tôi thấy anh ngồi co ro trong ghế bành: hai đầu gối co lại, miệng ngậm cái tẩu, trán đầy rẫy vết nhăn.
Chắc chắn anh đang rối trí về một bài toán hóc búa.
Anh lấy tay đẩy ghế bành cho tôi.- Watson này, tôi đang nghĩ tới việc viết một chuyên khảo về công dụng của chó trong nghề thám tử.- Đề tài này đã được nghiên cứu nhiều rồi.- Có lẽ anh còn nhớ trong một vụ án mà muốn làm tăng tính giật gân, anh đã đặt tên là “Những cây dẻ đỏ”.
Trong vụ ấy, ta chỉ cần quan sát kỹ tính khí của một đứa bé, mà suy đoán ra các thói quen gây tội ác của một người cha.- Vâng, tôi còn nhớ khá rõ.- Cái lý luận của tôi về chó cũng tương tự.
Con chó là phản ánh của đời sống gia đình.
Có bao giờ anh gặp một con chó đú đởn trong một gia đình sầu thảm, hoặc một con chó u sầu trong một gia đình hạnh phúc không.
Người càu nhàu có chó càu nhàu, người nguy hiểm có chó nguy hiểm.
Còn một con chó ngông thì có thể phản ánh một gia đình kỳ khôi.- Hơi võ đoán đó! - Tôi lắc đầu nói nhỏ.Holmes nhét thuốc vào cái tẩu, không thèm để ý tới lời bình phẩm của tôi.- Sự áp dụng những điều tôi vừa nói vào thực tế sẽ ăn khớp với cái vụ mà tôi đang điều tra.
Tôi đang tìm một câu giải đáp “Tại sao Roy, con chó loại sói trung thành của giáo sư Presbury lại cắn ông ấy?”.Tôi thả mình xuống ghế trở lại, thất vọng.- Có phải vì cần trả lời một câu hỏi thô thiển này mà tôi bị đến đây?Holmes liếc tôi.- Anh bao giờ cũng vẫn thế! - Holmes nói to - Đến bao giờ anh hiểu được rằng một hậu quả nghiêm trọng nhất lại có thể bắt nguồn từ những chuyện lặt vặt.
Không lạ sao, khi ta thoạt nghe một giáo sư cao niên, có danh vọng, có một con chó loại sói làm bạn thân nhất, rồi ông ta lại bị chính con chó ấy tấn công hai lần? Nào, Watson anh nghĩ sao!- Con này điên?- Giả sử là thế, nhưng phải coi lại, vì nó không tấn công ai khác cả, nó chỉ tấn công ông chủ của nó vào những dịp rất đặc biệt.
Lạ lắm, Watson ạ!...!Nhưng chàng rể tương lai Bennett của ông ta lại đến trước hẹn.
Tiếng chuông của anh ta đó.
Tôi tưởng có thể nói chuyện với anh nhiều hơn trước khi tiếp anh ta.Chúng tôi nghe tiếng bước chân đi nhanh nhẹn đến cầu thang, rồi những tiếng gõ cửa khô khan.
Lát sau, một người bước vào.
Đó là một người trạc 30 tuổi, cao ráo, gọn ghẽ, đẹp trai, nhưng có cái dáng của anh sinh viên rụt rè hơn là một người lịch lãm, Bennett bắt tay Holmes rồi nhìn tôi ngạc nhiên.- Việc này rất tế nhị, ông Holmes, tôi phải dè dặt khi nói chuyện đó trước một người thứ ba.- Ông khỏi lo! Bác sĩ Watson đây là hiện thân của sự dè dặt, và tôi cũng thú thật với ông rằng trong vụ này tôi thực sự cần một phụ tá.- Tùy ông, ông Holmes, xin ông thông cảm cho tôi.- Anh Watson, đây là ông Trevor Bennett, trợ lý kỹ thuật của vị giáo sư, sống cùng nhà đồng thời là vị hôn phu của con gái duy nhất của giáo sư Presbury.
Do đó, ta biết rằng giáo sư có thể tin vào lòng trung nghĩa và tận tụy của ông.- Thưa ông Holmes, bác sĩ Watson biết tình hình chưa?- Tôi chưa có thời giờ để trình bày.- Như vậy tôi phải quay lại các dữ kiện cũ trước khi qua cái mớ kia- Tôi làm chuyện đó cho - Holmes nói chen vào - Giáo sư Presbury nổi tiếng khắp châu Âu, ông dành hết thời giờ cho việc nghiên cứu, ông không có bị tai tiếng gì.
Ông góa vợ và có một cô gái tên là Edith.
Ông có tính thực tế, năng nổ.
Cho tới cách nay vài tháng, tình hình là như thế.Sau đó thì cuộc đời của ông bước qua một bước ngoặt.
Lúc ông 61 tuổi, ông hứa hôn với con gái của giáo sư Morphy, đồng nghiệp của ông tại bộ môn cơ thể học so sánh.
Cô thiếu nữ Alice Morphy vẹn toàn cả hai mặt thể chất vả trí tuệ nên vị giáo sư của chúng ta có đủ lý do để chết mê chết mệt.
Nhưng, gia đình không tán đồng.- Chúng tôi thấy rằng sự đam mê này hơi lố bịch.
- Thân chủ của chúng tôi xen vào, nói rõ hơn.- Rất đúng! Lố bịch và dị hợm.
Tuy nhiên giáo sư Presbury giàu lắm, nên bố cô bé không phản đối đâu.
Cô bé đương nhiên nhiều tham vọng.- Cô ấy có vẻ thản nhiên về tuổi tác, bất chấp cái lập dị của vị giáo sư.
Vào thời gian này, một chuyện nhỏ đột ngột xảy ra, làm đảo lộn nếp sống đều đặn của vị giáo sư: ông làm những điều trước đây ông chưa hề làm.
Ông ra đi mà không nói đi đâu, vắng nhà 15 ngày, rồi quay về trong trạng thái mệt nhoài.
Nhưng ngẫu nhiên thân chủ của chúng ta là ông Bennett đây, nhận được một bức thư của người bạn thời sinh viên tại Prague, Tiệp Khắc.
Lá thư báo cho biết có thấy giáo sư Presbury ở bên đó, nhưng không thể nói chuyện với nhau được.
Nhờ vậy gia đình mới biết giáo sư đi Prague.
Sau chuyến đi này, giáo sư thay đổi tính tình, ông trở nên thâm trầm, dè dặt.
Gia đình có cảm giác rằng ông không còn là người cũ nữa.Ông đang sống dưới một bóng đen che lấp các đức tính cao đẹp của ông.
Trí thông minh của ông vẫn nguyên vẹn, các bài giảng cơ thể học so sánh vẫn tuyệt hảo như cũ.
Tuy nhiên có một cái gì rất mới, làm cho gia đình buồn lo và kinh ngạc.
Con gái ông rất thân thiết với ông, đã nhiều lần cố gắng khôi phục cái thâm tình cố cựu và đâm thủng cái mặt nạ bí mật này.
Cả ông Bennett đây cũng đã hết sức cố gắng, nhưng đành chịu thua.
Và giờ đây, tôi xin nhường lời cho ông Bennett để nói về mấy lá thư.- Thưa bác sĩ Watson, giáo sư không hề giấu tôi điều gì.
Con trai hoặc em trai chưa chắc được ông tín nhiệ bằng.
Với tư cách là thư ký riêng, tôi được phép bóc ra và phân loại các thư tín và giấy tờ của ông.
Vài ngày sau khi từ Prague về, ông bảo tôi rằng một số thư có thể từ London về, có đánh dấu chéo dưới con tem thì phải để riêng cho ông.
Thực tế, có nhiều thư có đánh chéo, tuồng chữ của người gởi có vẻ là một người ít học.
Tôi không biết ông ấy có trả lời những lá thư này hay không, vì các lá thư hồi âm không có qua tay tôi.- Còn về cái hộp? - Holmes nói.- Khi từ Prague về, giáo sư có mang một cái hộp bằng gỗ.
Đó là một điêu khắc quái đản theo kiểu Đức.
Ông để nó trong cái tủ dụng cụ.
Một hôm trong lúc tìm cái mỏ vịt, tôi nâng cái hộp lên.
Lạ lùng thay ông ấy bỗng nổi trận lôi đình và trách móc sự tò mò của tôi bằng các lời lẽ không được lịch sự.
Tình huống này xảy ra lần đầu tiên với tôi, làm tôi đau khổ.
Tôi cố giải thích rằng tôi chỉ đụng cái hộp hoàn toàn vì vô tình.
Tuy vậy suốt đêm đó, ông nhìn tôi một cách thiếu thiện cảm và tôi thấy rõ ông nghi ngờ tôi một chuyện gì đó.Ông Bennett rút từ trong túi ra một tập nhật ký và nói thêm:- Chuyện này xảy ra vào ngày 2 tháng 7.- Ông đúng là một nhân chứng tuyệt hảo.
Có lẽ tôi cần đến các ngày tháng mà ông ghi - Holmes nói lớn.- Kể từ khi tôi để ý đến những cái bất bình thường trong cánh xử thế của ông thầy, tôi tự nhủ rằng tôi có nhiệm vụ nghiên cứu trường hợp của ông.
Do đó tôi có thể xác định rằng cũng vào chính cái ngày 2-7 này mà con chó Roy tấn công ông khi ông rời văn phòng để ra hành lang.Màn này được tái diễn vào những ngày 11-7 và 20-7.
Sau các cuộc tấn công này, chúng tôi phải nhốt Roy vào chuồng ngựa.
Đó là một con thú mà chúng tôi thương, vì nó rất yêu mến chủ...!Tuy nhiên tôi ngại việc lạm dụng sự nhẫn nại của hai ông.Ông Bennett nói mấy tiếng sau với giọng trách móc, vì rõ ràng Holmes không chú ý nghe nữa.
Mặt anh se lại, mắt nhìn lên trần nhà.
Một lúc sau anh như tỉnh lại...- Dị kỳ, rất dị kỳ - Anh thì thầm - Tôi các chi tiết này, ông Bennett.
Theo tôi thì chúng ta đã đến cái mấu chốt của nội vụ.Khuôn mặt khả ái của thân chủ tôi sa sầm lại.- Điều tôi sắp kể tiếp theo đây xảy ra vào đêm hôm kia, lúc 2 giờ sáng.
Tôi nằm, nhưng không ngủ.
Tôi nghe một tiếng động mạnh, dường như phát sinh từ hành lang...- Vào ngày...!? - Holmes hỏi.Khách của chúng tôi không che giấu được sự bực dọc trước sự ngắt ngang này.- Tôi đã nói là đêm hôm kia, tức là nhằm ngày 4-9.Holmes cúi đầu cười.- Ông hãy tiếp tục.- Tôi thỉnh cầu ông thầy ngủ ở cuối hành lang.
Do đó nếu muốn đi xuống cầu thang, thì phải đi ngang qua cửa phòng tôi.
Thật là hãi hùng, thưa ông Holmes! Hành lang tối đen, ngay giữa có một cửa sổ để lọt một ít ánh sáng.
Nhờ đó, tôi thấy ai đang đi ở ngoài đó.
Chính là ông, ông đang bò, thưa ông Holmes, đang bò! Đúng ra là đi bằng tay và chân, cái đầu đong đưa giữa hai tay.
Giáo sư ta di chuyển khá dễ dàng.
Tôi điếng người, đứng trơ như phỗng đá khi ông tiến tới cửa phòng.
Tôi chận lại, hỏi xem để giúp đỡ.
Ông đứng dậy ngay tức khắc, chửi vào mặt tôi rồi hối hả chạy xuống cầu thang.
Tôi ngồi rình hơn một giờ, đến gần sáng mới về phòng.- Nào, Watson, anh nghĩ sao về hiện tượng này? - Holmes hỏi tôi với dáng điệu của một nhà sinh lý học.- Có lẽ là đau lưng.
Theo kinh nghiệm của tôi thì khi đau lưng nặng có thể buộc mình phải bò khi di chuyển nhưng không làm đổi tính khí của con bệnh.- Giỏi đó, Watson.
Anh luôn đưa chúng tôi trở về với thực tế.
Nhưng chúng ta khó mà chấp nhận giả thiết đau lưng vì ông ta có thể đứng thẳng tức khắc mà.- Ông vẫn khỏe như trước giờ.
- Bennett nói.
- Mấy lúc này lại khỏe hơn trước nhiều lắm.
Nhưng mà sự việc cụ thể ràng ràng đó! Cảnh sát chả giúp đỡ chúng tôi được gì.
Chúng tôi vô cùng lo lắng, có cảm giác đang đi tới một tai họa.
Edith cũng đồng ý với chúng tôi rằng không thể khoanh tay ngồi chờ.- Quả là một việc quái đản.
Anh nghĩ gì đó Watson?- Về phương diện y khoa, tôi mong đây là bệnh tâm thần.
Sự vận hành của não bộ bị xáo trộn bởi chuyện tình ái ông ta đi du lịch nước ngoài để chữa bệnh đó.
Thư từ và cái hộp có thể liên quan tới một cuộc thương lượng riêng tư, thí dụ một sự vay mượn hay những cổ phiếu mà ông cất kỹ trong cái hộp.- Còn con chó loại sói có thể không đồng ý với cuộc thương lượng nọ.
Không đâu, Watson à! Có chuyện khác trong nhất thời , tôi chỉ có thể gợi ý rằng...Không ai có thể biết Sherlock Holmes sẽ gợi ý cái gì, bởi vì lúc đó cửa mở và một thiếu nữ bước vào.
Ông Bennett nhảy bổ tới, la to, giang hai tay về phía cô ta:- Edith! Không gì hệ trọng chứ ?- Em cảm thấy cần ở bên anh, ồ, em sợ lắm, ở một mình đằng đó không được đâu.- Ông Holmes, xin giới thiệu vị hôn thê của tôi.- Hồi nãy giờ chúng ta mò mẫm đi tới kết luận đó, phải không Watson? - Holmes vừa nói vừa cười.
- Thưa cô Presbury, tôi đoán rằng câu chuyện vừa xảy ra là một bước ngoặt mới mà cô muốn thông báo với chúng tôi?Người khách nữ của chúng tôi tóc hoe, đẹp, thuộc mẫu người Anh quốc, mỉm cười với Holmes, rồi đến ngồi bên cạnh Bennett.- Khi Bennett ra khỏi nhà, tôi biết ngay là anh ta tới đây vì có nói sẽ nhờ đến ông.
Thưa ông Holmes, ông có thể giúp đỡ người cha đáng thương của tôi không?- Tôi hy vọng, thưa cô.
Tuy nhiên, hiện giờ tôi vẫn còn lờ mờ.
Cô có thể cho tôi một chút ánh sáng?- Mới đêm qua thôi, suốtấy ông kỳ cục lắm.
Tôi chắc chắn rằng có những lúc ông ta chẳng nhớ gì về việc đã làm.
Ông cụ sống trong một giấc mơ dị thường.
Và hôm qua là một thí dụ.
Không phải cha tôi ở cạnh tôi.
Hình hài là ông ta đó, nhưng tâm hồn thì không phải là ông.- Cô vui lòng cho biết điều gì đã xảy ra?- Giữa đêm khuya, tôi bị đánh thức bởi tiếng chó sủa dữ dội.
Tội nghiệp Roy! Nó bị xích gần chuồng ngựa.
Tôi cần nói thêm là tôi luôn luôn khóa cửa khi ngủ, vì chúng tôi sống trong sự sợ hãi liên tục.
Phòng tôi ở lầu 2, tấm sáo trước cửa sổ của tôi được kéo lên.
Bên ngoài trời sáng trăng.
Trong lúc tôi nằm nhìn ánh trăng sáng, lắng nghe tiếng chó sủa thì tôi rất kinh ngạc khi thấy mặt cha tôi đang quan sát tôi.
Tôi suýt chết vì ngạc nhiên và kinh hoàng.
Ông cụ dán mặt vào khung kiếng, ông dơ một tay lên như để đẩy cửa kiếng lên.
Nếu cửa sổ mở ra, có thể tôi đã điên rồi.
Không phải là một ảo giác đâu.
Thú thật, tôi im lìm trong 20 giây để canh chừng cái đầu đó.Rồi nó biến mất, tôi không dám nhảy ra khỏi giường.
Tôi ngồi trơ ra đó, lạnh cóng và run lập cập suốt đêm.
Vào lúc ăn sáng, tôi gặp lại ông cụ nét mặt lạnh lùng, dữ tợn làm như ông không biết chuyện đêm qua.
Tôi cũng chẳng nói gì, kiếm cớ đi London và nhạy tới đây.Holmes có vẻ ngạc nhiên một cách sâu xa.- Thưa cô, cô có nói phòng cô ở lầu 2, ngoài vườn có cái thang dài không?- Không có, thưa ông.
Đó là khía cạnh giản dị của câu chuyện.
Đâu có phương tiện sẵn để leo lên cửa sổ.
Thế mà ông cụ lại có mặt ở cửa sổ!- Chuyện này xảy ra ngày 5-9, đó là một điểm gây rắc rối! - Holmes nói.Thiếu nữ có vẻ ngạc nhiên.
Bennett xen vào:- Thưa ông, tôi đồng ý.
Ông hay hỏi về các ngày tháng của biến cố, chúng quan trọng ra sao?- Có thể quan trọng, hiện tôi còn thiếu nhiều yếu tố.- Ông đang nghĩ tới mối tương quan giữa cơn điên và các giai đoạn của mặt trăng chăng?- Không, chắc chắn là không.
Tôi nghĩ đến một chuyện khác hẳn.
Ông vui lòng để lại cuốn nhật ký, vì tôi cần kiểm tra lại các ngày đó.
Watson này, tôi nghĩ rằng kế hoạch hành động của chúng ta rõ ràng lắm rồi.
Cô Presbury đã cho tin rằng cha cô ít nhớ hoặc không nhớ gì cả vào những ngày đó.
Do đó ta sẽ viếng ông ta như thể ông đã định hẹn với chúng ta vào cái ngày mà ông Bennett ghi chép.
Chúng ta sẽ mở chiến dịch tấn công, sau khi tiếp xúc với ông ta.- Tuyệt vời! - ông Bennett la lớn - Tuy nhiên tôi cũng cho hay trước rằng: Giáo sư có lúc phát cáu và hung bạo nữa.Holmes cười:- Có nhiều lý do vững chắc để chúng ta không nên chần chừ, những lý do hấp dẫn nếu giả thiết của tôi là đúng.
Ngày mai, thưa ông Bennett, ông sẽ gặp chúng tôi tại Camford.
Nếu tôi chưa đãng trí, ở đó có một cái quán mang tên là “Chequers” bán rượu porto không đến nỗi tệ, còn giường nệm thì sạch sẽ.
Anh Watson, tôi nghĩ rằng mấy ngày tới chúng ta có thể sống ở những nơi kém dễ chịu hơn.Sáng thứ hai chúng tôi lên đường đi đến thành phố có trường đại học nổi tiếng.
Holmes chỉ nói công chuyện với tôi sau khi các va-li đã được đem vào khách sạn.- Watson này, chúng ta có thể bắt chẹt ông giáo sư ngay trước giờ cơm.
Ông ta phải dạy tới 11 giờ, sau đó mới về nhà.- Ta ra mắt ông ấy với lý do gì?Holmes nhìn vào cuốn sổ tay.- Đầu óc ông ta lộn xộn rồi.
Hôm nay là 26-8.
Ta cứ nói đại rằng hôm nay là ngày ông ta có hẹn với ta.
Chắc ông ấy không cãi gì đâu.
Anh có đủ trâng tráo để nói ẩu như vậy không?- Dù sao cũng phải cố gắng.- Hoan hô Watson! Đó là phương châm của hãng mình.
Người địa phương chắc chắn sẽ chỉ đúng ông thầy của chúng ta.Người địa phương đó là anh xà ích đánh xe đi qua các phân khoa đại học, quẹo vào một đại lộ mênh mông để đậu trước ngôi nhà xinh xắn, xung quanh có bồn cỏ xanh tươi.
Khi xe ngựa ngừng, một cái đầu hoa râm xuất hiện tại cửa sổ mặt tiền, nhìn chúng tôi chòng chọc xuyên qua đôi mắt kiếng gọng đồi mồi.Chúng tôi được đưa vào gặp nhà bác học, con người đầy bí ẩn đang đứng trước mặt chúng tôi.
Thoạt nhìn, dáng dấp và cử chỉ của ông không lộ một nét lập dị nào, con người cao ráo, uy nghiêm.
Đôi mắt có lẽ là điểm đặc sắc nhất: sắc bén, thông minh đến độ xảo quyệt, ông đọc các danh thiếp của chúng tôi.- Xin mời hai ông ngồi! Tôi có thể giúp gì hai ông?Holmes nở nụ cười.- Chính đó là câu chuyện mà chúng tôi xin hỏi ông.- Hỏi tôi, thưa ông?- Có lẽ có sự lầm lẫn rồi.
Qua một trung gian, tôi được biết giáo sư Presbury thuộc đại học Camford cần đến các dịch vụ của tôi.- Thật vậy sao? Không có đâu!Tôi có cảm giác như một tia hung hăng đang nhen nhúm trong đôi mắt to xám của ông.- Ông vui lòng cho biết tên, họ của người báo tin.- Rất tiếc, thưa giáo sư, chuyện mật mà.
Nếu có lầm lẫn, không sao cả.
Tôi thành thật xin lỗi đã làm phiền giáo sư.- Đâu có dễ dàng như thế được.
Tôi cần hỏi cho cặn kẽ, ông có một giấy viết tay, thư từ hoặc điện tín để làm bằng không?- Không, thưa ông!- Tôi đoán là ông không dám liều mạng nói rằng tôi đã mời ông- Tôi thích im lặng hơn.
- Holmes nói.- Nhưng công việc đó đòi hỏi phải trả lời.
- Giáo sư Presbury nói với một giọng chua cay - Nhưng, tôi vẫn có, không cần đến mấy ông.Ông băng qua văn phòng và bấm chuông, ông bạn Bennett xuất hiện.- Vào đây, ông Bennett.
Hai ông này từ London tới có cảm giác rằng họ được mời đến.
Thư từ của tôi đều qua tay ông, ông có thấy thư tôi gửi cho một người tên Sherlock Holmes không?- Không, thưa ông.
- Bennett đỏ mặt trả lời.- Dứt khoát chưa nào? - Giáo sư vừa nói vừa nhìn Holmes một cách thiếu thiện cảm - Giờ đây, ông...Ông ưỡn ngực ra, xòe hai tay để lên bàn.-… Đối với tôi thì hình như hai ông đây ở trong một tình huống cần giải thích.Holmes vươn vai.- Một lần nữa, tôi xin lỗi đã quấy rầy ông một cách vô ích.- Chưa được đâu, ông Holmes? - ông già la to.Diện mạo ông ta trở nên hung ác phi thường, tiếng nói vang vang như sấm sét, ông đứng chận ngang cửa đưa hai nắm tay:- Hai ông không thể ra khỏi nơi đây một cách dễ dàng như thế!Cơn thịnh nộ làm thay đổi hình dạng, đường nét của ông, làm ông mất hết lương tri.
Tôi tưởng đâu sẽ phải ẩu đả để thoát ra.- Kính thưa giáo sư! - ông Bennett nói lớn - Xin nghĩ tới vị thế của giáo sư, kính xin giáo sư nghĩ tới sự tai tiếng của mình trong trường đại học.
Ông Holmes là một nhân vật ai cũng biết tên.
Giáo sư không thể thất lễMiễn cưỡng, giáo sư tránh qua một bên cho chúng tôi đi qua.
Sau đó, chúng tôi đi tìm sự êm ả ở ngoài đường phố.- Hệ thống thần kinh của nhà bác học hơi xuệch xoạc.
- Holmes nói nhỏ - Đột kích như vậy là liều lĩnh thật, nhưng tôi cần có cuộc tiếp xúc cá nhân này.
Hãy coi chừng, anh Watson.
Hình như ông cụ đi theo chúng ta.- Chắc