Từng có chuyện kể về một cây đề lớn giữa hai ngôi làng sinh sống im lặng với thiên nhiên, nối liền nhau bằng vườn trái ruộng nương, mỗi năm mà tới mùa ruộng nương thì hai làng hình như thấy gần gãnh nhau, khi làm ruộng mệt mỏi hay lúc nghỉ ngơi ăn cơm trưa, nhiều khi đi soi ếch ban đêm cũng dừng bước nghỉ đêm nơi cây đề ấy.
Có một hôm nắng cháy luôn, cày ruộng từ sáng sớm đến trưa một mình, rồi nghỉ ngơi ngồi ăn cơm dưới bóng mát mẻ của cây cổ thụ lớn cả trăm năm, anh nằm nghỉ mà không biết là ngủ thiếp đi lúc nào.
Một đám tiệc lễ gì mà ồn ào như cả mấy trăm người, tiếng tụng kinh, tiếng trò chuyện, tiếng cười tiếng vui, nghe cả tiếng mấy đứa bé đùa chơi vòng quanh nơi anh nằm, hai con mắt lim dim nửa mơ nửa tỉnh, một cô em gái mặc đồ khôi phục đứng thẳng ở chân anh và gọi anh dậy đã đến giờ rồi, vừa dứt tiếng gọi thì bỗng tôi chợt choàng tỉnh giấc, trời ơi đã xế chiều từ lúc nào đây, anh thiếp đi cả ba-bốn tiếng đồng hồ hay sao đây, anh ngồi dậy dẹp dọn đồ rồi dắt trâu về, trong lòng chỉ nghĩ là mình quá mệt thôi, một giấc ngủ dài buổi trưa như nó làm cho anh thấy khỏe người ghê luôn, hôm nay được về sớm.
Khi chiều tối một cơn mưa lớn không được hẹn hò đã tới, tiếng ếch tiếng nhái như gọi mời thử thách chờ đợi anh trong đêm nay, xong bữa cơm chiều, anh chuẩn bị đèn đi bắt ếch theo thiên nhiên của mưa đầu mùa.
Tối nay hai anh em đi soi ếch với nhau, đồng ruộng nối liền nhau hai làng rộng thênh thang bát ngát, ánh đèn người soi ếch óng ánh khắp nơi trong đêm.
Hai anh em chia nhau đi mỗi người một đường vòng quanh rồi hẹn gặp nhau nơi cây đề, mỗi người 2 cái rổ cột ở ngang lưng, chưa tới nửa đêm đã đầy một rổ rồi.
11 giờ đêm anh đi vòng về hướng cây đề to lớn cũng xa cỡ hơn một trăm thước thì anh ngó thấy bóng mờ mờ hai-ba người, với tiếng phụ nữ, anh không được soi đèn thẳng vào người ta, vài giây sau thì anh lên tiếng trước để khỏi ban đêm có chuyện hiểu lầm và sợ hãi lẫn nhau:
- Chào các cô, có được ếch nhiều không? Tối nay, mưa đầu mùa cơn lớn từ đầu tối thì chắc là các cô được nhiều, mình thử đua nhau, ai được nhiều hơn ai.
Rồi mấy tiếng nhè nhẹ vọng vào tai anh, các em mới ra chưa được soi ếch, rồi vài phút sau anh đến gốc cây đề thì chỉ thấy có một cô thôi, anh chào rồi và ngồi xuống nói:
- Khi nãy còn ở xa, ánh đèn hắt vào tôi thấy bóng mấy cô mà, còn người khác đâu mất rồi, một mình cô trong đêm không sợ sao?
Cô trả lời:
- Hai cô vừa mới đi về, khi thấy bùn lầy quá, ruộng mới cày thật là khó đi, không biết có soi ếch tiếp hay đi về.
Anh nói tiếp:
- Không sao nếu cô không được soi ếch thì tôi cho cô một rổ vừa mới đầy, từ giờ đến khuya tôi bắt thêm một rổ thì quá dễ thôi không có chi đâu.
Nói xong, cô cám ơn và rót cho anh một ly nước nóng, anh ngồi uống thêm một ly cà phê và hút vài điếu thuốc lá.
Anh hỏi:
- Cô ở làng nào tên gì?
Cô trả lời:
- Em tên Mone.
Cô chỉ tay về làng dưới nơi cô ở và nói tiếp:
- Em không lấy ếch của anh đâu, ba với hai người anh của em đã soi ếch được đầy hai cái rổ, vừa về nghỉ ngơi khi nãy mà.
Anh nghỉ ngơi chút đi rồi hẵng soi nữa, ban ngày anh đã quá mệt với mùa ruộng nương, kẻo bệnh đó, nghỉ ngơi cho nhiều, trời sắp đổ mưa thêm, thôi em về.
Cô cất bước theo bờ ruộng chìm vào trong bóng đêm thẳng về làng.
Anh ngồi đó chờ em trai cả tiếng đồng hồ mà không thấy em nó đến mà cũng chẳng thấy ánh đèn nào soi ếch nữa, trời thì bắt đầu tặng thêm một cơn mưa lớn, thôi anh đứng lên soi ếch tiếp và thẳng về làng.
Khi về gần tới làng thì ánh bình minh đã chào ở chân trời, anh đứng ngỡ ngàng một lát miệng lẩm bẩm, mình rời khỏi cây đề chưa tới 12 giờ đêm xa có vài trăm thước, mà về tới đây thì trời đã sáng rồi.
Anh về tới nhà tắm rửa rồi lên ngủ, mẹ với em gái tôi đã nấu xôi sáng xong rồi.
Mẹ nói với các em:
- Anh con đi soi ếch cả đêm để nó ngủ nghỉ ngơi ngày hôm nay, đừng đánh thức anh dậy nghe.
Hôm nay anh không được làm ruộng gì cả, chỉ ngủ cả ngày, khi tỉnh giấc nắng đã xế chiều, anh tắm rửa ngồi một chút thì chờ các em đi làm ruộng về rồi mới ăn cơm chiều cùng nhau.
Anh lang thang trong làng vài bước, chào hỏi hàng xóm láng giềng, trong làng đang vui bận rộn với ruộng nương theo mùa.
Khi quay về thì các em đã nghỉ ngơi tắm rửa chờ ăn bữa cơm chiều, anh về ngồi xuống bữa cơm vừa trò chuyện hỏi em trai về chuyện đêm qua:
- Anh chờ em mà cả tiếng không thấy em đến lúc đó là 11 giờ đêm, mà cũng chẳng thấy ánh đèn ai soi ếch nữa anh mới trở về, em về từ lúc nào.
Em trai trả lời:
- Em soi ếch được đầy một rổ từ đầu tối, 10.30 giờ đêm em đã tới gần cây đề, em ngồi chờ anh ở bờ ruộng gần đó cỡ 50 thước, em thấy ở dưới bóng cây đề theo ánh sấm sét hình như có đâu hơn 10 người, tiếng cười tiếng nói nghe không rõ chuyện, nhưng có cả tiếng đàn bà con gái nghe rõ giọng luôn, em thấy vậy mới ngồi chờ anh ở bờ ruộng đó gần hai tiếng đồng hồ cho tới gần một giờ sáng em mới đứng lên soi ếch xuôi đường về nhà, trong phạm vi 200 thước, em không thấy một bóng đèn nào, tối mịt mù, rồi anh đi đằng nào vậy mà sáng mới về, anh biết không cả nhà lo lắng sợ anh có tai nạn hay có gì không may mắn.
Anh trả lời:
- Đêm qua trước 11.00 giờ đêm thì anh đã tới cây đề phía đằng làng mình, anh cũng nghe tiếng mấy cô nói chuyện như chọc ghẹo gì nhau, anh lên tiếng hỏi trước rồi mới đi tới thì chỉ còn lại một cô tên Mone, anh ngồi trò chuyện một lát cô về rồi ngồi chờ em cỡ gần 2 tiếng, thấy muỗi quá nhiều mới về thì như đã sáng rồi.
Mẹ nghe vậy mới nói:
- Hai anh em đến cây đề cùng một giờ mà lại tìm nhau không thấy, lần sau đi đêm vậy thì đừng có tách nhau ra lỡ có gì xui xẻo thì biết tìm nhau ở đâu nữa.
Anh nói:
- Đúng 11 giờ kém 15 phút, con coi đồng hồ trên tay mà.
Anh đưa tay lên coi giờ thì đồng hồ đã chết đứng ở lúc 11 giờ kém 15 phút từ bao giờ, ủa đồng hồ hư từ bao giờ đây.
Tất cả cơm chiều xong rồi đi ngủ cho khỏe, ngày mai phải làm việc ruộng nương theo mùa tiếp.
Mấy ngày trôi đi với mệt mỏi nhất trong năm của người miền quê, 4 anh em nắng mưa trên đồng ruộng từ chập choạng sáng đến trưa, bữa cơm trưa dưới gốc cây đề bắt đầu 4 anh em ngồi ăn.
Khi ăn xong anh ngồi dựa vào gốc cây, hiu hiu gió làm cho anh lim dim ngủ, thì thấy cô Mone đến đánh thức tôi dậy.
Cô nói là: "Có con rắn ở trên cây đề, buổi trưa trời nóng nực coi chừng nó rớt vào anh đó".
Anh chợt tỉnh mở mắt thì thấy một con rắn đang quanh co trên cành cây và rớt xuống rồi chạy thẳng xuống ruộng đi mất, mấy đứa em đuổi theo bắt nó.
Anh nói:
- Đừng đuổi bắt nó làm chi cho mệt, nghỉ ngơi rồi làm ruộng tiếp.
Nói xong tôi nằm xuống rồi thiếp đi thêm một giấc nữa, các em thấy tôi thiếp đi mới không gọi, đi xuống ruộng làm việc trước tôi, như tỉnh như mơ thấy: Cô Mone đến ngồi chơi với tôi một lát thì cô về.
Khi tỉnh giấc, tôi xuống ruộng cho đến chiều rồi dẫn các em về, vừa đi vừa quay lại ngó cây đề đó.
Các em hỏi:
- Anh từ trước đến giờ anh ít khi ngủ trưa sao bây giờ thấy anh ngồi dựa vào cây đề một chút là anh đã ngủ rồi.
Anh trả lời:
- Làm mệt thì vậy chứ các em, có gì đâu.
Chỉ không hiểu trong lòng anh thời gian này tại sao: Cứ một chút lại ngó về cây đề, như có gì hay có ai đang đứng lén ngó anh, làm cho như quen thuộc với cây đề to lớn này thêm từng ngày vậy.
Chiều hôm nay mấy em nó về trước khi xong dọn dẹp cỏ bên bờ ruộng, còn anh thì chập choạng tối mới dắt trâu về nhà.
Khi về tới nhà thì mấy em nó hỏi:
- Anh ơi, đồ ăn trưa, bát đ ĩa rồi anh có mang về không? Các em nói và nhắn nhủ anh trước khi các em về.
Anh đứng ngỡ ngàng một lát ngó vòng quanh, rồi chỉ tay vào cái rổ đựng thức ăn trưa và nói:
- Kìa các em không thấy sao nữa mà hỏi anh làm chi, các em đã cầm nó về từ chiều mà.
Mấy đứa em ngó theo ngón tay anh chỉ thì đúng là đã đem về rồi, mấy đứa em ngó nhau rồi lắc đầu vừa lẩm bẩm hỏi nhau:
- Ai là người mang rổ về????
Còn anh cột trâu rồi đi tắm xong vào nhà nghỉ ngơi, xong bữa cơm anh ngồi ở lan can ngó về đằng hướng cây đề phía làng dưới, trời đã xuôi về đêm, 9.00 cũng đã khuya rồi đối với rừng núi quê miền, vừa ngồi vừa ngậm nghĩ tới một cô, anh bỗng giật mình khi anh ngó thẳng từ nơi anh ngồi ở lan can xuống dưới đất.
Miệng anh thoát ra tiếng:
- Mone!!! Trời ơi, cô đứng ở đó từ bao giờ! Anh lẹ bước xuống cầu thang nhà rất là vui mừng chào cô và nói:
- Tối rồi em đến làng anh làm chi một mình không sợ ma sao.
Cô cười nói:
- Nhớ tới anh, em thấy anh mệt mỏi cả ngày, em cố đến thăm trò chuyện cho anh vui, thôi mình dạo bước rồi trò chuyện cho đỡ buồn.
Hai người vừa đi vừa trò chuyện bên cạnh đồng ruộng, được đâu một lát thì anh buồn ngủ, cô nói:
- Anh cứ tự nhiên ngủ cho khỏe mai còn cày ruộng tiếp mà.
Nói xong hình như anh ngủ luôn.
Trời về đêm một cơn mưa lớn như ngập đình ngập làng dài qua đêm, nhưng anh đã để lại một chuyện thắc mắc cho mấy em và mẹ ở nhà, khi sáng sớm còn tối mờ, hạt mưa còn chưa tạnh vẫn lưa thưa rải rác từ trời xuống, cả nhà lo lắng, không biết là anh đi đâu không thấy về ngủ nhà.
Bình minh chưa dạm ngõ sáng, nghe tiếng mở cửa nhà vào, trong nhà ai cũng giật mình khi thấy anh mình về, mà thân thể không ướt hạt mưa nào cả.
Mẹ hỏi:
- Con đi đâu mà qua đêm không về nhà, hay ngủ nhà ai đây?
Anh trả lời:
- Đêm qua con ngồi nói chuyện với một cô em gái làng dưới rồi thiếp ngủ cho tới sáng, con ngủ đầy giấc rồi đâu có mệt mỏi gì đâu, thân thể lại thấy khỏe nữa mà, rồi con đi rửa mặt, ăn sáng rồi đi ra ruộng.
Cả nhà ngó nhau lắc đầu, một đứa em gái hỏi:
- Chắc em sắp có chị dâu phải không? xong cả nhà đi ra ruộng, từ sáng đến trưa cả nhà mỏi mệt nghỉ ngơi ăn cơm trưa.
Anh nói:
- Đêm qua dạo bước trò chuyện chơi với cô dựa vào gốc cây đề này thế là con thiếp ngủ tới sáng luôn.
Bữa cơm tất cả ngừng ăn như người đạp thắng xe rồi quay lại ngó mặt anh một cách kỳ lạ.
Em gái hỏi:
- Anh nằm ở gốc cây đề này tới sáng mà trời mưa qua đêm, cơn mưa sập cả trời mà sao anh không ướt, cả nhà tưởng anh đi ngủ ở nhà cô em gái nào chứ.
Anh nói:
- Hình như cô lấy cái dù ngồi che mưa cho anh rồi đánh thức anh dậy khi trời sắp sáng, anh thiếp ngủ được một giấc dài thì hôm nay anh mới không thấy mệt mỏi gì cả.
Mẹ và các em khi nghe giật cả mình lớn tiếng nói ngay luôn:
- Lần sau cấm con đi với cô như vậy nữa lỡ đêm rắn rết cắn rồi ra sao, nếu cô đến thì con mời cô lên nhà nghe, con cũng nên đến thăm ba mẹ cô tại làng, đừng ở với nhau qua đêm ở đất như vậy con không biết kiêng kỵ là cái gì sao, nếu như vậy không phải người, coi chừng là ma đó.
Lời nói mẹ vừa dứt lời thì cây đề như có gió thổi mạnh mà đồng ruộng cây cỏ vẫn im lặng như ngủ im, tất cả ngạc nhiên ngó lên cây đề, một lát nữa thì thấy cây đề im lặng, xong nghỉ ngơi buổi trưa đồng ruộng đã gọi, mấy anh em nhảy xuống ruộng cho đến chiều hôm mới về nhà, ngày mai là ngày rằm lớn, trong làng nghỉ ngơi không được động thổ, đi vào lễ chùa theo phong tục miền quê.
Trong bữa cơm chiều hôm nay mẹ nói:
- Cô gái mà gặp con luôn luôn tên là Mone đó, mai là ngày rằm lớn nghỉ ruộng nương, con nên xuống làng cô chơi và thăm ba mẹ người ta, chúng con hẹn gặp nhau trong nửa đêm, cô cũng phải trốn ba mẹ trong đêm vậy không đúng đâu con.
Mấy em cũng đồng ý như mẹ nói:
- Các em cũng muốn thấy anh có gia đình, anh là anh cả mà.
Bữa cơm vui vẻ xong, anh khó ngủ đêm nay và ngồi hút điếu thuốc lá ở lan can ngắm trăng đêm 14, ngó về làng dưới miệng thì thầm thì thào tiếng tên người, giây giờ phút trôi vào lúc nào không biết, rồi đã gần nửa đêm mà không biết, khi anh ngồi lan can ngó xuống, một bóng hình như kéo hai đôi mắt và cả cái lòng người đang ngồi ngơ ngẩn đó rồi lỡ miệng gọi:
- Mone em!
Anh bước xuống ôm lấy cô, nhưng khuya rồi cũng không dám mời cô vào nhà nên cả hai người ngồi ở dưới trước nhà trò chuyện.
Mone nói:
- Ngày mai em không ở nhà, ba mẹ cũng đi buôn, anh đừng lo nơi gặp gỡ đôi hai chúng mình ở