Mùa thu năm 1941.
"Chị Út, chị Út, bà Sáu bị xử chết rồi."
Ngọc Út ngẩng đầu, một tia kinh hoàng hiện lên trong đáy mắt. Nàng bỏ dở chậu quần áo đang giặt, vội vàng đứng dậy xỏ đôi guốc mộc bên cạnh, "Bà ấy đang ở đâu, bé Dung dẫn chị ra đi."
Bé gái vầng trán lấm tấm mồ hôi, giống như vừa chạy thục mạng về để báo tin với Ngọc Út.
"Nhanh lên thôi, trưởng làng và các bô lão đang chuẩn bị hành hình bà ấy rồi." Dứt lời, bé Dung liền nắm lấy tay của Ngọc Út kéo nàng đi.
Trên con đường đất đỏ không có lấy một bóng người, có lẽ tất cả đều đang tập trung ở sân đình.
Trong những năm đất nước bị giặc Pháp đô hộ, chúng đã thay thế tầng lớp Nho sĩ lãnh đạo làng xã được dân chúng bầu chọn bởi đạo đức và học vấn, bằng tầng lớp địa chủ có thế lực, tài sản. Ban đầu trên tỉnh đề nghị ông nội của Ngọc Út đứng ra nhậm chức trưởng làng, bởi xét cho cùng, từ thời cụ tổ, gia đình nàng đã có không ít ruộng đất, của cải. Thế nhưng ông nội nàng vốn dĩ là người kín kẽ, không bao giờ muốn nhúng tay vào chuyện thế sự, cho nên chức trưởng làng nhường lại một kẻ cũng có địa vị khác. Người này sau khi tiếp quản liền nhanh chóng đề ra chức vị bô lão, bao gồm những người già có uy tín và tiếng nói trong làng. Tránh vỏ dưa gặp vỏ dừa, ông nội Ngọc Út bất đắc dĩ phải trở thành trưởng lão, địa vị chẳng thua kém gì trưởng làng, mà có khi lại còn hơn.
Từ đó về sau, làng họ Trương luôn tuân thủ truyền thống cha truyền con nối, trai trưởng trong nhà kế thừa kẻ đi trước, trở thành người đứng đầu dân làng. Đáng nhẽ ra thầy (bố ruột) của Ngọc Út sẽ là trưởng lão, thế nhưng ông đã sớm qua đời, nên chức vị ấy đến nay vẫn để trống, chỉ còn một vài bô lão từ các gia đình uy tín khác tiếp nối mà thôi.
Anh ruột của Ngọc Út đã âm thầm tham gia vào mặt trận Việt Minh, dưới sự lãnh đạo của Đảng đã nảy ra không biết bao nhiêu trận chiến khốc liệt chống lại chủ nghĩa áp bức. Song đã vài tháng trôi qua không nhận được tin tức gì của anh, e rằng đã lành ít dữ nhiều.
Từ ngày đất nước bị giặc Pháp đô hộ, ngôi làng họ Trương gần như cũng sống tách biệt với thế giới loạn lạc ngoài kia. Mọi giao thiệp của dân làng với chính quyền cấp trên đều thông qua trưởng làng, mà thật ra một ngôi làng đầy hủ tục nề nếp phong kiến nằm ở vùng xa xôi hẻo lánh thì cũng chẳng khiến bọn công sứ người Pháp bận tâm. Thế nên phép vua còn thua lệ làng, mọi tội trạng của người dân đều đem ra ngoài đình để các bô lão cùng trưởng làng xét xử. Nếu tội nhẹ thì tùy theo mức độ mà xử lý, còn nặng thì khó lòng sống nổi. Chỉ cần phán quyết được đưa ra, thì người dân trong làng có thể tùy ý đem kẻ chịu tội ra mà đánh đập cho tới chết, không thì đem bỏ vào lồng mà dìm xuống sông.
Bà Sáu là người ở đợ nhà lão Lý. Nghe đâu mấy hôm trước bà vợ cả của ông ta kiểm tra lại trang sức thì thấy mất một sợi dây chuyền vàng, lại đúng vào phiên của bà Sáu dọn dẹp lau chùi phòng. Thế là bà vợ cả của lão Lý làm ầm cả lên, từ đầu làng đến cuối làng chẳng ai là không biết chuyện. Bà Sáu dù thế nào cũng một mực khẳng định mình trong sạch, cuối cùng lại bị đưa ra đình làng để các bô lão cùng trưởng làng giải quyết.
Ai mà không biết lão Lý cùng trưởng làng từ trước đến nay giao tình vốn không tồi, thế nên bà Sáu bị phán có tội là chuyện dễ hiểu. Thế nhưng điều khiến Ngọc Út cảm thấy vô cùng phẫn nộ chính là, dù bà ấy có trộm một sợi dây chuyền đi chăng nữa, thì cũng không có lý gì phải tước đi mạng sống của người ta.
Người dân tập trung rất đông ở đình làng, túm năm tụm ba cả bên ngoài cổng để theo dõi phiên xét xử. Ngọc Út quay sang dặn bé Dung, "Em đứng ở đây thôi nhé, không được vào trong đâu đó."
"Dạ." Con bé gật đầu, lưỡng lự vài giây mới dám hỏi, "Chị Út ơi, bà Sáu sẽ chết thật hả?"
Ngọc Út không đáp lời, chỉ xoa xoa đầu đứa em gái nhỏ, rồi xoay lưng tiến vào đám đông nhốn nháo.
Bà Sáu bị trói cứng chân tay, trên người đều là những vết thương nặng nhẹ. Gương mặt bà ấy sưng to những cục máu bầm, đôi mắt nhắm nghiền vô lực nằm trên mặt đất. Xung quanh là những người dân vô cảm đứng nhìn, họ thì thầm to nhỏ, thậm chí hừ mũi khinh thường. Chả một ai có ý định tiến tới ngăn lại những kẻ đang ra tay đánh đập tàn bạo người phụ nữ tội nghiệp kia.
Phía xa xa trên dãy bàn kê ngay ngắn chỉnh tề, là các bô lão cùng trưởng làng đang ngồi nhàn rỗi tán dóc. Họ vận lên mình bộ áo dài lụa sặc sỡ, mồm chóp chép nhai trầu, có người còn cầm cả điếu ống lên rít vài hơi thuốc lào. Lão Lý ngồi bên cạnh trưởng làng, thi thoảng nhếch miệng lên cười, chùm râu dê rung lên bần bật... Họ hoàn toàn không quan tâm phía trước một mạng sống sắp bị tước đi.
Mặc dù đã chứng kiến cảnh tượng như thế này không biết đã bao nhiêu lần, thế nhưng trong lòng của Ngọc Út vẫn nặng trĩu. Khóe mắt nàng vằn đỏ, nàng rẽ đám người đang đứng chắn phía trước mà lao ra giữa sân. "Dừng tay lại!"
Ánh mắt đổ dồn về phía nàng, bầu không khí thoáng chốc trở nên yên ắng.
Những kẻ đang cầm gậy gộc vây xung quanh bà Sáu cũng dừng tay, ngơ ngác bị Ngọc Út đẩy sang một bên. Nàng vội ngồi xuống nâng đầu người phụ nữ kia dậy, nghe bà ấy rên lên hừ hừ vì đau đớn mà không tránh được xót thương.
"Cô Út, cô đang làm cái trò gì vậy?" Trưởng làng tức tối đứng bật dậy, ông ta chỉ tay vào Ngọc Út mà mắng, "Từ ngày thầy cô qua đời, cô đúng là càng ngày càng xem thường bậc trưởng bối chúng ta."
"Nếu thầy còn sống, thầy cũng sẽ không bao giờ đồng ý xử chết người ta."
Thanh âm của nàng dù có rống giận thì vẫn cứ nhẹ nhàng êm tai. Người ta vì gia thế của nàng, cũng là bởi vì vẻ đẹp đầy mê hoặc của nàng nhiều hơn, mà không ai nỡ cản nàng lại. Thế nhưng cũng nhiều kẻ vì sự xuất hiện đột ngột của Ngọc Út mà trở nên khó chịu, một mực đòi tiến hành xử chết bà Sáu.
Không gian dưới mái đình dần trở nên ngột ngạt căng thẳng, một vị bô lão liền lên tiếng hòa hoãn, "Đấy là quyết định của tất cả chúng ta, dân làng cũng đồng tình. Có tội thì không thể dung túng, cô Út nên đứng qua một bên."
Bà Sáu yếu ớt run lên, cả cơ thể bầm dập đầy máu me, con mắt bầm tím chỉ mở được he hé. Khóe môi nứt nẻ rách toạc mấp máy thều thào, Ngọc Út phải cúi rạp người mới nghe được bà ấy nói, "Tôi... tôi không... ăn trộm... Bà cả... bà cả vu oan cho tôi..."
Lời kêu cứu đầy khẩn thiết vang lên bên tai khiến trái tim Ngọc Út trĩu nặng. Nàng chỉ là một thiếu nữ mười bảy tuổi, nếu không phải vì ông nội và thầy từng là bậc trưởng lão trong làng, chắc chắn người ta sẽ chẳng nể tình mà đạp nàng ra ngay.
"Chứng cớ." Ngọc Út ngẩng đầu, ánh mắt sắc lạnh chiếu lên người lão Lý, "Ông bảo bà ấy là kẻ trộm đồ, vậy chứng cớ ở đâu? Sợi dây chuyền nếu là bà ấy lấy đi, thì hiện tại chắc chắn phải tìm ra được rồi. Nhưng sợi dây ấy ở đâu, có ai trong các vị đã nhìn thấy tận mắt hay chưa?"
Yên ắng, không ai đáp lời.
"Vậy vì cái gì luận tội bà ấy, đã thế còn phải xử chết? Mạng người không phải cỏ rác, xin các bô lão nên xem xét lại."
Dứt lời xung quanh lại vang lên tiếng rì rầm. Lão Lý tức giận nghiến răng ken két, "Bẩm các cụ, đàn bà con gái ai lại có quyền lên tiếng ở nơi thế này? Để chuyện này đồn ra ngoài, lấy đâu là uy tín của cái làng họ Trương này nữa!"
Quả nhiên, gương mặt các vị bô lão cùng trưởng làng đều xám ra tro. Một vị bô lão đập bàn, rống giận, "Người đâu, mau đỡ cô Út ra khỏi đây. Nơi xét xử kẻ phạm tội, không được phép ở đây làm cản trở." Nói rồi liền vung tay chỉ đạo, "Tiếp tục hành hình phạm nhân tới chết."
Mắt thấy mấy kẻ cao to lực lưỡng tiến lại, Ngọc Út hốt hoảng ôm chặt lấy thân thể đầy vết thương của bà Sáu, "Khoan đã, các người phải lắng nghe bà ấy. Mọi chuyện xử lý đều cần thông qua lời nói từ hai bên..."
Nhưng chưa nói hết câu, những kẻ kia đã vây xung quanh Ngọc Út, chẳng cần dùng sức cũng thô bạo kéo người đàn bà đáng thương ra khỏi vòng tay của nàng. Ngọc Út hốt hoảng định với lấy cánh tay của bà ấy, nhưng cuối cùng lại bị đẩy ngã ra đất.
Có ai đó mạnh mẽ ôm lấy eo nàng, trong giây lát kéo nàng đứng lên. Chỉ nghe thanh âm trầm thấp vang lên bên vành tai, trái tim của Ngọc Út cũng trở nên run rẩy, "Đi thôi Út, nơi này không dành cho em."
Người đàn ông ấy không đợi Ngọc Út phản ứng, một mực siết lấy bàn tay nàng, kéo nàng ra khỏi đám đông. Phía sau vang lên tiếng gậy gộc đập trên thân thể, Ngọc Út hoảng hốt định ngoảnh lại nhìn, nhưng cánh cổng đình đã xa khỏi tầm mắt.
Dừng lại bên một hồ sen nhỏ đã lụi tàn chẳng có lấy một bóng người, lúc này Ngọc Út mới lên tiếng gọi, "Anh Miến..."
Ánh mắt anh phủ đầy lãnh đạm, gương mặt nam tính nhưng lạnh lùng chẳng có lấy một tia cảm xúc. Anh lặng lẽ nhìn ra xa xăm, lòng bàn tay siết chặt, hồi lâu sau hạ một quyền lên thân cây sần sùi bên cạnh. "Con mẹ nó!" Anh mắng, âm thanh vang lên đầy tự trách.
"Anh Miến..."
"Chúng ta không làm gì được đâu, không thể được đâu, Út à."
Người đàn ông vóc dáng cao lớn, rốt cuộc lại bất lực ngồi xuống gốc cây. "Bọn chúng nào khác tay sai cho lũ giặc." Miến cười nhạo, anh cầm một viên đá lia xuống mặt hồ.
Trong lòng nặng trĩu, Ngọc Út thẫn thờ ngồi xuống cạnh anh. Cả hai không ai lên tiếng, ngoài âm thanh của những hòn đá chạm xuống mặt nước, thì bầu không gian hoàn toàn tĩnh lặng, thanh bình.
"Út." Thật lâu anh mới lên tiếng.
"Dạ?"
"Sau này đừng dính vào những chuyện như vậy nữa. Anh không muốn thấy em bị bất cứ thương tổn nào cả."
Anh Miến nói đúng. Anh và nàng chỉ là một người dân tầm thường nhỏ bé, sống trong những hủ tục khắc nghiệt cùng xã hội bạo loạn vì thực dân Pháp cùng quân Trục xâm lăng. Dù trước mắt là cảnh oan khốc bạo tàn, thì cũng làm gì có quyền lên tiếng.
"Dạ, em biết rồi." Ngọc Út khe khẽ gật đầu, "Anh Miến đừng quá lo lắng."
Ánh mắt dịu dàng của anh rót lên người Ngọc Út, dù đã quá quen thuộc nhưng vẫn khiến gò má nàng ửng đỏ. Anh nói: "Đợi anh một năm nữa thôi, anh lên tỉnh xin việc làm rồi sẽ trở về cưới Út."
Cuộc đời người con gái chẳng có ước mơ gì xa xăm, chỉ cần lấy được một tấm chồng tử tế đã cảm thấy viên mãn an yên rồi. Ngọc Út mỉm cười, gánh nặng trong lòng như được đẩy đi.
"Anh Đậu vẫn chưa có tin tức gì sao Út?" Đậu chính là tên của anh trai Ngọc Út, gần ba tháng nay không hề thấy anh gửi về một bức thư nào cả. Ngọc Út thở dài, nàng lắc đầu, "Dạ chưa, em lo quá, không biết anh ấy giờ ra sao rồi."
Hiện tại quân Việt Minh vẫn đang âm thầm tạo ra những cuộc khởi nghĩa chống áp bức bóc lột của giặc Pháp, nghe nói số chiến sĩ hi sinh nhiều không đếm xuể. Chỉ e anh trai nàng cũng lành ít dữ nhiều.
"Út đừng nghĩ ngợi nhiều. Anh Đậu ở hiền gặp lành, sẽ không xảy ra chuyện gì cả đâu."
Anh Miến vuốt ve mái tóc dài của nàng, bàn tay ấm áp nhẹ chạm vào má nàng một cái. Ngọc Út giật mình, nàng bối rối ngước nhìn anh.
Khoảng không gian trước mắt bỗng chợt chỉ thu lại bằng